Wist u dat Utrecht in 1808 een half jaar lang de hoofdstad van Nederland is geweest? Dat in 1674 een grote storm – volgens sommigen zelfs een tornado – de stad in puin legde? Of dat de eerste en enige Nederlandse paus uit Utrecht kwam? De geschiedenis van de stad Utrecht zit boordevol met dit soort wonderbaarlijke gebeurtenissen. De stad zelf zit op haar beurt weer vol met bijzondere gebouwen, kerken en straatjes die getuige zijn geweest van deze geschiedenis. Van de Romeinen tot aan nu – er is genoeg gebeurd, genoeg gebouwd en genoeg te gewaarworden.
De trots van de stad, de Domtoren, vormt het middelpunt van Utrecht.
Fort Traiectum
Rond het jaar 50 n.C. werd op de plek van het huidige Domplein een Romeins castellum gebouwd. Dit was een legerplaats die ruimte bood aan zo’n 500 Romeinse soldaten. Het fort kreeg de naam ‘Traiectum’, wat ‘doorwaadbare plaats’ of ‘overgang’ betekent. De resten werden in 1927 ontdekt tijdens een renovatie van de Domkerk, en als je tegenwoordig goed naar de grond kijkt zie je dat de grenzen van het voormalig castellum zijn aangegeven met bronzen richels. Utrecht is sinds de Romeinse tijd getuige geweest van menig belangrijke gebeurtenis. Zo werd in 1579 in de aula van het huidige academiegebouw van de Universiteit Utrecht de ‘Unie van Utrecht’ ondertekend, een verdrag dat wordt gezien als het begin van de verenigde Nederlandse staat. Een paar eeuwen later, in 1808, besloot koning Lodewijk Napoleon zijn intrek te nemen in de stad, waarmee Utrecht plotsklaps de hoofdstad van ons land werd. Het mocht niet lang duren: Lodewijks nieuwgebouwde paleis beviel slecht en hij vertrok na een half jaar naar het Stadhuis op de Dam in Amsterdam.
Adrianus VI Adriaan, geboren te Utrecht, wordt beschouwd als de enige Nederlandse paus in de geschiedenis.
Schrickelijk Tempeest
De stad Utrecht zoals we die nu kennen, kreeg in 1122 stadsrechten. In de middeleeuwen bloeide de handel op en langs de grachten begonnen vooraanstaande burgers zogenaamde ‘stadskastelen’ te bouwen: grootse huizen opgetrokken uit het pas ontdekte baksteen. Om goederen aan te kunnen leveren en op te kunnen slaan, werden er sinds de twaalfde eeuw werfkelders gebouwd, zodat de handelswaar vanuit de gracht niet meer de hoge oever opgesleept hoefde te worden. Tegenwoordig zijn deze werven het decor van menig zonnig terras. De Utrechtse bevolking groeide gestaag en in de zeventiende eeuw was Utrecht uitgegroeid tot een aanzienlijke stad met meer dan 33.000 inwoners. Des te verwoestender was de grote storm die op 1 augustus 1674 over de stad trok. Tijdens dit onweer, dat later als het ‘Schrickelijk Tempeest’ de geschiedenisboeken in zou gaan, sneuvelden herbergen, molens, bomen en kerktorens. De grootste schade ontstond misschien wel bij de Domkerk: het middelste deel van de kerk stortte in. Tot op de dag van vandaag staat de Domtoren dan ook los van de rest van de kerk.
De tuin van het Pandhof wordt omsloten door een kruisgang uit de 15e eeuw. Vanuit deze voormalige kloostertuin heb je een prachtig zicht op de Domtoren en kerk.
Kerken
De Domtoren mag zich met haar 112,32 meter de hoogste kerktoren van Nederland noemen. De Dom is echter bij lange na niet de enige bijzondere kerk uit de geschiedenis van Utrecht. Al sinds jaar en dag vormt de stad een belangrijk kerkelijk centrum. In de tijd dat de Nederlandse bevolking nog bekeerd moest worden tot het Christendom zetelde Willibrord, de ‘aartsbisschop der Friezen’, er al. Eeuwen later zou er in de stad een Kerkenkruis zijn gebouwd: vijf kerken wiens locaties vanuit de lucht gezien een kruis vormen. Drie van die kerken bestaan nog steeds: de Domkerk, de Pieterskerk en de Janskerk. Van de overige Pauluskerk en Mariakerk zijn slechts resten overgebleven. Het is misschien niet vreemd dat een stad met zo’n rijke kerkelijke historie een paus heeft voortgebracht: Adrianus VI, geboren en getogen in Utrecht. Adrianus bekleedde het pauselijk ambt voor ruim een jaar, van begin 1522 tot aan zijn dood in 1523. Voordat hij paus werd, liet hij in zijn geboortestad al een woonhuis bouwen dat die titel waard was: het tegenwoordige Paushuis aan de Pausdam. Utrecht zit vol met nog veel meer bijzondere en imposante gebouwen. Ze hebben allemaal hun eigen geschiedenis. Laat ze hun verhaal aan u vertellen tijdens een stadswandeling door historisch Utrecht.
Door: Hanna de Vos
