Vanaf het begin van de zestiende eeuw vielen de zogeheten Lage Landen onder het gezag van de machtige keizer Karel V. Onder zijn bewind hadden lokale vorsten en bestuurders nog wel wat in te brengen, maar toen Karels zoon Filips II in 1555 aan de macht kwam, veranderde alles. Vanuit Spanje trok de streng katholieke Filips alle macht naar zich toe en hij trad hard op tegen het opkomende protestantisme. Het viel in de Nederlanden niet in goede aarde; decennialang zouden de ‘geuzen’, aanvankelijk onder leiding van Willem van Oranje, strijden voor hun onafhankelijkheid in een oorlog die bekend zou komen te staan als de Tachtigjarige Oorlog.
Het Bloedbad van Naarden
Het stadje Naarden zwoor aan het begin van de oorlog trouw aan de Spanjaarden. In 1572 echter viel de stad in de handen van de geuzen en dat zou de bewoners duur komen te staan. De Spanjaarden verschenen aan de poorten en werden onder valse beloftes van genade binnengelaten, alwaar zich een gruwelijk bloedbad voltrok. De Spaanse soldaten stortten zich met hun musketten, dolken en zwaarden op de weerloze bevolking die zich bij het stadhuis had verzameld. Het voormalig stadhuis wordt daarom tegenwoordig ook wel het Spaanse Huis genoemd.
Het Beleg van Haarlem
Ook Haarlem ontsnapte niet aan de Spanjaarden. De stad werd ruim zeven maanden lang belegerd; onder leiding van kapitein Wigbolt Ripperda verdedigde ze zich dapper, maar het mocht niet baten. Op 13 juli 1573 gaf Haarlem zich over aan de Spanjaarden. Een van de hoofdrollen binnen de verzetsbeweging was weggelegd voor een vrouw: Kenau Simonsdochter Hasselaer. Zij zou met haar leger van vrouwen hebben meegevochten tegen de Spanjaarden. Haar legende is echter door de eeuwen heen steeds meer opgeblazen, dus echt zeker weten wat Kenaus bijdrage aan het gevecht was, doen we niet.
De Victorie van Alkmaar
‘Bij Alkmaar begint de victorie’, zegt men ook wel. Alkmaar werd als eerste stad in Nederland op 8 oktober 1573 bevrijd. De stad werd op dat moment al ruim twee maanden omsingeld door de Spanjaarden. Het huis met de kogel, dat nog steeds bestaat, was getuige van alles; tijdens de belegering schoot een Spaanse kanonskogel dwars door de gevel. Wonder boven wonder kwamen de bewoners met de schrik vrij. Elk jaar op 8 oktober wordt in Alkmaar nog de bevrijding gevierd; deze kwam nadat de geuzen de dijken hadden doorgestoken, waarna het oprukkende water de rest deed.
Het Ontzet van Leiden
Ook in Leiden barst elke oktober het feest los. Op 3 oktober eten de Leidenaren hutspot, haring en wittebrood om te vieren dat hun stad op die dag in 1574 werd ontzet. Burgemeester van der Werff en zijn stadsbestuur werden aanvankelijk overvallen door de Spaanse belegering; er waren geen maatregelen getroffen en de stad leed honger. De geuzen zetten later grote delen van Nederland onder water en konden zo naar Leiden varen. Ze brachten haring en wittebrood met zich mee; de hutspot werd gevonden in een verlaten legerkamp buiten de stad.
De Alteratie van Amsterdam
Amsterdam raakte tijdens de oorlog steeds meer geïsoleerd, iets wat de handel niet ten goede kwam. Op 26 mei 1578 werd daarom het katholieke stadsbestuur afgezet. Dit gebeurde gelukkig zonder bloedvergieten; prominente katholieken werden simpelweg per boot de stad uitgezet. Onder het nieuwe calvinistische bewind bleven de oude katholieke kerken in de stad bestaan, maar kregen ze nieuwe namen. Zo werd bijvoorbeeld de Nicolaaskerk omgedoopt tot de Oude Kerk.
De Val van Antwerpen
Antwerpen beleefde in de zestiende eeuw haar eigen Gouden Eeuw maar hier kwam in 1585 een einde aan. Hoewel de stad had zich krachtig had verweerd tegen de Spanjaarden, viel ze in handen van de vijand. Dit was voor Antwerpen zeer nadelig maar kwam de steden in de Noordelijke Nederland juist erg goed uit. De kunstenaars, handelaars, geleerden en kooplieden die de zestiende eeuw voor Antwerpen zo glansrijk hadden gemaakt, vluchtten nu naar het Noorden, waar zij de draad weer oppakten.
Parma's intocht te Antwerpen (collectie: Rijksmuseum Amsterdam)
De Vrede van Münster
Op 15 mei 1648 was het zover; na meer dan tachtig jaar vechten ondertekenden afgezanten van de Nederlandse en de Spaanse regering een vredesverdrag in Münster, Duitsland.
De Republiek der Verenigde Nederlanden was officieel onafhankelijk. Tegenwoordig zijn in het Nationaal Archief in Den Haag nog steeds twee versies van het vredesverdrag te bewonderen: een in het Frans en een in het Spaans.
Door: Hanna de Vos
Gerelateerde stadswandelingen:
Stadswandeling Haarlem
Stadswandeling Alkmaar
Stadswandeling Leiden
Stadswandeling Naarden
