Wie in Leiden goed om zich heen kijkt vindt er wel een paar: hofjes. Woongemeenschappen, gesticht door rijke, liefdadige burgers, die in vroeger tijden woonruimte boden aan weduwen en ouden van dagen die het minder breed hadden. Vaak stonden er twaalf kleine woningen – een verwijzing naar de twaalf apostelen – rondom een idyllische binnentuin, soms met eigen kapel. Leiden kent tegenwoordig nog 35 van deze hofjes. Hoewel ze niet allemaal publiekelijk te bezichtigen zijn, zijn ze wel allemaal het ontdekken waard.
Kuise maagden en eerbare weduwen
Hofjes waren zeker niet voor iedereen weggelegd. De poort ging vaak ’s nachts op slot en je moest toestemming van de regenten krijgen als je een nacht ergens anders wilde doorbrengen. In het Eva van Hoogeveenhof in Leiden gold ook de strikte regel dat bewoners zich een keer per maand moesten wassen. In het Latijnse opschrift boven de poort wordt duidelijk gemaakt wat de criteria voor bewoning van het hofje zijn; het hofje bestaat uitsluitend voor ‘kuise maagden en eerbare weduwen’.
Gouden Eeuw
Waar Leiden het tijdens het begin van de Opstand nog zwaar had door de belegering van de Spanjaarden, volgde na het Leids Ontzet in 1574 een periode van enorme welvaart. Tijden de Gouden Eeuw bloeide de Leidse economie op, aangewakkerd door de toestroom van vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden, waar de effecten van de Tachtigjarige Oorlog nog wel sterk voelbaar waren. Terwijl de welvaart groeide in Leiden, groeide ook de liefdadigheid; veel van de hofjes in de stad zijn gesticht in de zeventiende eeuw.
Sint Anna Aalmoeshuis
Ook eerder was er echter al behoefte aan liefdadigheidshofjes. Neem bijvoorbeeld het middeleeuwse Sint Anna Aalmoeshuis, of het Sint Annahofje, uit 1492. Dit idyllische hofje behoort tot de Top 100 van de Rijksdienst voor Monumentenzorg en bijzonder is vooral de kleine kapel die bij het hofje hoort. Het interieur van deze kapel heeft heelhuids de beeldenstorm van 1566 doorstaan en binnen vind je onder andere een altaarstuk uit de werkplaats van de Vlaamse schilder Pieter Coecke van Aelst, evenals originele gebrandschilderde ramen.
Weduwenhofje
Aan de Sionsteeg vind je het Groot Sionshof. Dit hofje bood van oudsher woonruimte aan veertien echtparen. Wanneer echter de mannelijke wederhelft zou sterven, was er een probleem; de weduwe mocht dan niet in het hofje blijven wonen. Andersom mochten de mannen dat overigens wel, mits ze niet hertrouwden. Emerantia Banning, vrouw van hofjesstichter Jacob van Brouchoven, kreeg medelijden met deze weduwen. Zij stichtte daarop het Klein Sionshof, het kleinste hofje van Leiden, waar de weduwen uit het Groot Sionshof terecht konden.
De pest
Hofjes werden vaak gesticht met het zielenheil in gedachten. In 1655 verloren Jean Pesijn en zijn vrouw Maria hun dochter aan de pest en dit was voor hun de aanzet om een hofje te stichten aan de Kloksteeg. Het hofje van Loridan was er door de woekerende pestepidemie zelfs bijna niet geweest. Stichter Pieter Loridan verloor vrijwel zijn gehele familie aan de pest. Hij besloot daarop een hofje te stichten en maakte deze beslissing net op tijd; niet lang nadat hij dit in zijn testament had opgenomen, bezweek ook hij aan de ziekte.
Studentenhuisvesting
Het Hofje van Loridan wordt tegenwoordig niet meer bewoond door ouderen, maar door studenten. De Stichting Leidse Studentenhuisvesting ontfermde zich in de jaren ’60 onder andere over dit hofje, dat destijds aan een flinke restauratie toe was. Ook het Jean Michelhof wordt tegenwoordig bewoond door studenten, die de toestroom van toeristen naar hun idyllische woonplek maar op de koop toe nemen.
Regentenkamer
Het leven in een hofje was vaak gratis, maar daarmee wel aan regels gebonden. De regenten, het bestuur van het hofje, besloten wie er welkom was in het hofje en wie niet. Vaak speelden hierbij je religie en je manier van leven een grote rol. De regenten vergaderden in de regentenkamer die zich vaak boven de poort in het poortgebouw bevond. Tegenwoordig zijn sommige regentenkamers te huren; zo kan je in de Leidse Meermansburg bijvoorbeeld trouwen.
Leidse hofjesconcerten
Eén keer per jaar kunnen muziekliefhebbers in Leiden hun hart ophalen. Met de Leidse hofjes als decor worden sinds 2008 elke Pinksteren de Leidse Hofjesconcerten georganiseerd. In bijna vijfentwintig hofjes passeren klassieke muziek, jazzmuziek en volksmuziek allemaal de revue. Ook voor de kleintjes is er genoeg te doen; er is zelfs een speciale kinderroute ontwikkeld.
Ook zonder muzikale begeleiding zijn de Leidse hofjes een bezoekje echter meer dan waard. Kom luisteren naar de stilte in deze knusse, betoverende hofjes.
Door: Hanna de Vos
Gerelateerde stadswandelingen:
Hofjeswandeling Leiden
Hofjeswandeling
Haarlem
Hofjeswandeling
Amsterdam
Hofjeswandeling
Alkmaar
Hofjeswandeling
Den Haag
Hofjeswandeling
Utrecht
