Haarlem barst van de hofjes. Ooit telde de stad wel veertig van deze binnenplaatsjes, die een huis boden aan veelal armen, ouderen en weduwen. Tegenwoordig zijn er nog zo’n twintig van deze hofjes over. Van het oudste hofje van Nederland tot moderne hofjes uit de eenentwintigste eeuw; Haarlem mag zich met recht ‘Hofjesstad’ noemen. Laat je meevoeren langs deze kleine oases van rust middenin een stad die bruist van het leven.
In een aantal hofjes vind je nog een waterpomp uit de tijd dat er in de hofjeswoningen nog geen waterleiding was.
Wonen in een hofje
Hofjes werden van oudsher gebouwd om voornamelijk vrouwelijke ouderen een comfortabele oude dag te bieden. Alleenstaande vrouwen en weduwen waren vroeger voor hun pensioen immers afhankelijk van anderen. Mannen gingen niet zo snel naar een hofje; zij kwamen meestal terecht in een Oude Mannenhuis, een voorloper van onze verzorgingstehuizen. Het leven in een hofje was gratis, maar wel aan regels gebonden. Zo moest men bijvoorbeeld vaak verplicht naar de kerk en ging de toegangspoort ’s nachts op slot. Het stichten van een hofje was een vorm van liefdadigheid waarmee de rijke stichters hoopten zich een plekje in de hemel te verschaffen.
Boven de poort van het Hofje van Bakenes staat een raadsel: Ingang vant Gesticht van Dirck van Baekenes voor Vrouwen acht en twee
mael ses.
Hofje van Bakenes
Het Hofje van Bakenes is zo’n liefdadigheidshofje. Boven de toegangspoort leest men een raadsel: ‘’t Gesticht van Dirck van Bakenes, voor vrouwen acht en tweemaal zes.’ Een rekensommetje; in dit hofje mochten namelijk twintig vrouwen van boven de zestig wonen – twee uitkomsten van de som 8+2x6. Het Hofje van Bakenes is in 1395 gesticht door de welvarende Haarlemmer Dirck van Bakenes en is daarmee het oudste hofje van Nederland. Het moet er in de veertiende eeuw echter heel anders uit hebben gezien. De witgeschilderde huisjes die tegenwoordig het binnenplaatsje omringen zijn namelijk pas in de zeventiende eeuw gebouwd. Vlakbij de Bakenessenkamer, zoals het hofje ook wel wordt genoemd, vind je het nieuwste hofje van Haarlem. Het Johannes Enschedé Hof is in 2007 opgeleverd en ligt op de plaats waar eerst drukkerij Joh. Enschedé gevestigd was. Net zoals de hofjes van weleer biedt het hofje een thuis aan ouderen, maar naast woningen voor alleenstaanden is hier ook ruimte voor tweepersoonshuishoudens.
Het Hofje van Bakenes is het oudste nog bestaande hofje van Nederland.
Teylers, Staats en de Wael
Aan de Koudenhorn, vlakbij het Spaarne, ligt het Teylers Hofje. Je betreedt dit statige hofje door de grootse poort met klassieke zuilen. Binnen vind je twee rijen huizen rond een strak aangelegd grasveld. Het Teylers Hofje is in 1787 opgericht dankzij Pieter Teyler van der Hulst, een textielhandelaar die ook het beroemde Teylers Museum stichtte. Zowel het museum als het hofje zijn na zijn dood tot stand gekomen. Een andere Haarlemse handelaar die een hofje stichtte is IJsbrand Staats, die het Hofje van Staats oprichtte. Dit hofje ligt aan de Jansweg en was vroeger alleen te bereiken door het imposante poortgebouw, waarin ook de beheerder zetelde. De luiken van de huisjes zijn geel en zwart geschilderd, naar de kleuren van het familiewapen van de familie Staats. Het kleinste hofje van Haarlem bevindt zich aan de Lange Annastraat. Hoewel het Hofje van Guurtje de Wael door de eeuwen heen wel is uitgebreid, is het aantal woningen tegenwoordig weer teruggebracht naar vier.
Het 18e-eeuwse Teylers Hofje is gesticht uit de nalatenschap van Pieter Teyler van der Hulst, aan wie Haarlem ook het Teylers Museum te danken heeft.
In het Hofje van Noblet werden de hofjeswoningen oorspronkelijk verdeeld onder Haarlemse en Amsterdamse vrouwen.
Het leven in een hofje is van oudsher een leven vol rust. De hofjes zijn niet alleen voor bewoners maar ook voor bezoekers kleine enclaves in het doorgaans drukke stadsleven. Stap een wereld vol kalmte binnen tijdens een stadswandeling langs de hofjes van Haarlem.
Door: Hanna de Vos
Gerelateerde stadswandelingen:
Hofjeswandeling
Haarlem
Stadswandeling Haarlem
Hofjeswandeling
Amsterdam
Hofjeswandeling
Alkmaar
Hofjeswandeling
Den Haag
Hofjeswandeling
Leiden
Hofjeswandeling
Utrecht
