De pittoreske Haarlemse wijk de Vijfhoek was niet altijd zo idyllisch als ze er tegenwoordig uitziet. De wijk, met haar straatjes, steegjes, gangetjes en hofjes, werd in de veertiende eeuw aangelegd om een plaats te bieden aan leerlooiers, bierbrouwers, wevers en blekers. Dit soort bedrijven stonken namelijk vaak zo erg dat ze in de binnenstad van Haarlem niet meer welkom waren. Al snel begonnen de arbeiders zich echter in de buurt van hun bedrijfjes te vestigen en groeide de Vijfhoek uit tot de wirwar van kleine straatjes en steegjes die ook nu nog haar plattegrond tekenen. Tegenwoordig struin je in de Vijfhoek langs menig gezellig koffietentje, winkeltje en cafeetje.
De Jordaan van Haarlem
De Vijfhoek wordt ook wel ‘de Jordaan van Haarlem’ genoemd, naar de Amsterdamse volksbuurt die in de afgelopen decennia een transformatie is ondergaan. Net als de Jordaan in Amsterdam was de Vijfhoek van oudsher een arbeiderswijk met een beruchte reputatie. In de begintijd waren de omstandigheden er slecht; grote arbeidersgezinnen woonden op kleine oppervlaktes, de straten lagen vol met afval en ziekte had vrij spel. Ook de prostitutie vestigde zich in de Vijfhoek. Aan stadsplanning werd niet gedaan en huizen werden kriskras naast elkaar gebouwd. Eind vorige eeuw echter trokken er steeds meer starters en jonge gezinnen naar de buurt, waardoor het karakter veranderde. Langzaam maar zeker werd de Vijfhoek een van de hipste wijken van Haarlem, waar je tegenwoordig tussen de met groen bedekte geveltjes heerlijk kan winkelen, wandelen en borrelen.
Winkelen, wandelen, borrelen
Zo kun je koffiedrinken bij Native, of lunchen bij Hofje Zonder zorgen met uitzicht op het prachtige Proveniershofje. Wijn en exclusieve dranken vind je al sinds 1972 bij Melgers aan de Barrevoetstraat, of je kan neerstrijken voor een echt Haarlems Jopenbiertje bij café de Vijfhoek, in het hart van de wijk. Eén keer per jaar kunnen kunstliefhebbers bovendien hun hart ophalen bij de Vijfhoekkunstroute, die sinds 2006 jaarlijks wordt georganiseerd. Inmiddels is deze route uitgegroeid tot een waar fenomeen en komen kunstenaars vanuit het hele land naar de wijk om een weekend lang hun werk tentoon te stellen in huizen, ateliers en kerken. Ook qua historie is er in de Vijfhoek genoeg te bewonderen. Zo vind je er de Nieuwe Kerk uit 1649, die als eerste kerk in Haarlem speciaal voor de protestanten gebouwd werd. Ook liggen in de Vijfhoek enkele van de hofjes waaraan Haarlem haar reputatie van ‘hofjesstad’ dankt; bijvoorbeeld het Bruiningshofje en het Hofje van Guurtje de Wael, twee van de kleinste hofjes in de stad.
Kop van Jut
Dit Hofje van Guurtje de Wael kan bovendien, hoe vreemd het ook mag klinken, in verband gebracht worden met een beroemde kermisattractie. ‘De kop van jut’, een attractie waarbij men door het slaan met een hamer een bel moest laten luiden, was decennialang op menig kermis te vinden. De attractie is vernoemd naar Hendrik Jut, die in 1875 werd veroordeeld voor een dubbele moord. Samen met zijn vrouw Christina beroofde en vermoordde hij een oude vrouw en haar dienstbode. Hendrik kreeg levenslang en Christina werd slechts veroordeeld voor diefstal. De moorden werden echter zo breed uitgemeten in de kranten dat Christina er een beruchte reputatie op na hield. Toen zij als oude vrouw in aanmerking kwam voor een woning in het Haarlemse hofje van Guurtje de Wael, ging deze woning haar dan ook aan de neus voorbij.
Het is maar een kleine anekdote uit de veelzijdige historie van de Vijfhoek. Dankzij haar wortels als volksbuurt is de wijk een buurt met karakter, waar geschiedenis en cultuur plezier en ontspanning ontmoeten.
Door: Hanna de Vos
Gerelateerde stadswandelingen:
Stadswandeling De Vijfhoek
Stadswandeling Haarlem
Hofjeswandeling
Haarlem
