Nederland staat tegenwoordig internationaal bekend om haar bier, dankzij biermerken als Heineken en Amstel, maar ook in vroegere tijden vond het Nederlandse bier gretig aftrek. De historie van bier in ons land gaat ver terug. Steden als Delft, Gouda, Haarlem en Amersfoort verkochten hun bier ooit tot ver over de eigen stadsgrens. Onze stadsgidsen zochten uit waar de bierhistorie begon en in welke steden je hier nog sporen van terug vindt.
Sinds de middeleeuwen is bier niet meer weg te denken uit de Nederlands geschiedenis. Destijds was het een stuk gezonder om bier te drinken dan water, dat niet altijd even schoon was. Bovendien waren er weinig alternatieven en was bier niet alleen dorstlessend maar ook voedzaam. Het was dus heel normaal om bij de maaltijd een biertje te drinken. Tegenwoordig zijn er nog steeds bierbrouwerijen actief die hun wortels in de middeleeuwen hebben: zo zou het Limburgse Brand – tegenwoordig onderdeel van Heineken – al bestaan sinds 1340.
Hoewel je bij Alkmaar vooral aan kaas denkt, is het Nationaal Biermuseum in deze Hollandse stad te vinden. Het museum is gevestigd in het historische pand van voormalige brouwerij De Boom, op een steenworp afstand van de beroemde kaasmarkt. In het museum ontdekt de bezoeker wat mouten is en waarom gist zo belangrijk is. De voormalige brouwerij staat vol met gereedschappen, apparatuur en machines waarmee de afgelopen tweehonderd jaar “het gouden nat” werd gebrouwen.
Sporen van ons bierverleden zijn vooral te vinden in de steden die van oudsher de belangrijkste biersteden van Nederland worden genoemd. Haarlem is met brouwerijen als Het Scheepje, De Oliphant en De Drie Leliën zo'n belangrijke brouwersstad geweest. Tegenwoordig staat de Spaarnestad vooral bekend om bierbrouwerij Jopen, gevestigd in de monumentale Jopenkerk. ‘Jopen’ is de benaming voor de grote vaten van 112 liter, waarmee vroeger het bier over het Spaarne werd vervoerd. Jarenlang was Haarlem een van de belangrijkste biersteden in Nederland – totdat aan het begin van de 21e eeuw de laatste Haarlemse brouwerij ermee ophoudt.
Sinds 1994 is daar weer verandering in gekomen. Dankzij oude recepten die werden gevonden in het stadsarchief, wordt er weer echt Haarlems bier gebrouwen. De grote ketels van Jopen draaien overuren tussen de met glas-in-lood doorspekte ramen van de Jopenkerk en de deelnemers van onze bierwandeling in Haarlem drinken er na afloop nog graag een Malle Babbe of Mooie Nel.
Brouwerijen hadden vaak prachtige namen als de Koperen Kat of De Oyevaer. In Gouda herinnert een pand met de bijzondere naam Ossenhooft aan het bierverleden van de stad. In dit pand met bijzonder fraai snijraam was een van de vele brouwerijen gevestigd. Het was zeker niet de enige plek waar het Goudse bier werd gebrouwen. In de 15e eeuw waren er maar liefst meer dan 200 brouwers in de stad te vinden. De naam van het pand kom waarschijnlijk van het woord okshooft. Dit was een inhoudsmaat die de grootte had van een kwart bierton.
Ook in Delft zijn de sporen van het bierveleden nog niet uitgewist. De stad had een zeer gunstige ligging voor de productie van bier: de turf die uit het nabije veengebied werd gehaald zorgde voor genoeg brandstof, en het omliggende land had de ideale condities voor gagel, haver en gerst. Bovendien was Delft door haar gunstige handelspositie verzekerd van een grote afzetmarkt én van de aanlevering van benodigde goederen.
De oudste bierbrouwerij van Nederland heeft waarschijnlijk in Delft gestaan. In de jaren ’80 werd tijdens opgravingen een gebouw uit 1210 ontdekt. De zadenmonsters die tussen de archeologische vondsten werden gevonden, wijzen erop dat er in dit huis waarschijnlijk bier werd gebrouwen.
Een hele andere herinnering aan de bierhistorie is de nog altijd gebruikte uitdrukking 'leven in de brouwerij brengen'. Ook deze zou uit Delft komen. Schilder Jan Steen had hier net als zijn vader een brouwerij. Hij stopte er echter zo weinig energie in dat zijn vrouw klaagde dat er geen leven in de brouwerij zat. De schilder zou toen een aantal eenden hebben gekocht die hij in de brouwerij liet rondzwemmen in een ketel met bier. Zo zorgde hij weer voor leven in de brouwerij.
Onze bierwandeling in Delft is een mix van wetenswaardigheden over bier en anekdotes. De wandeling wordt steevast afgesloten met een biertje bij het Delfts Brouwhuis.
In Amersfoort is niet alleen de eeuwenoude gevelsteen van brouwerij De Drie Ringen bewaard gebleven, de huidige brouwerij brouwt ook nog steeds het bier van toen. Wie aan de bar een Vuurvogel bestelt, komt wel heel dicht bij de bierhistorie van deze stad. Net als in de meeste andere steden ontstond het bierbrouwen hier als huisnijverheid. Vanwege het schone water werd het Amersfoortse bier tot ver in Holland verkocht. Tot grote ergernis van de Amsterdamse brouwers!
Gerelateerde stadswandelingen:
Bierhistorie Haarlem
Bierhistorie Delft
