Wie aan Amsterdam denkt, denkt aan de Jordaan; de gezellige volksbuurt met haar smalle straatjes en idyllische grachten. Van oudsher had de Jordaan een volks karakter; het was een arbeiderswijk, overbevolkt en donker. Tegenwoordig is het meer een winkelwalhalla geworden; je kunt er naar hartenlust winkelen, borrelen en koffiedrinken. Toch blijft de buurt haar oude, volkse charme altijd behouden.
Derde Uitleg
Begin zeventiende eeuw lag aan de Westkant van Amsterdam nog enkel een wijds polderlandschap, met kleine slootjes die de weilanden doorkruisten. Mede dankzij de toestroom van Vlaamse en Waalse vluchtelingen, opgejaagd door het geweld van de Tachtigjarige Oorlog, had het welvarende Amsterdam behoefte aan een stadsuitbreiding. De Derde Uitleg van Amsterdam, die duurde van 1613 tot 1625, omvatte niet alleen de rijke grachtengordel, maar ook de naastgelegen volksbuurt die de naam Jordaan zou krijgen. Het stratenpatroon van de Jordaan volgde simpelweg de ligging van het polderlandschap, waardoor de buurt schuin aansluit op de bruggen en straten van de grachtengordel.
Bij ons in de Jordaan
Gedurende de negentiende eeuw verpauperde de Jordaan en kreeg ze een slechte reputatie. De straatjes waren smal en overbevolkt en armoede en werkloosheid waren aan de orde van de dag. In de twintigste eeuw ging het echter steeds beter met de buurt. De aanleg van riolering, de betere gezondheidszorg en het restaureren van de oude woningen zorgden voor betere leefomstandigheden. Er is geen liedje dat het leven in de Jordaan beter omschrijft dan Johnny Jordaans ‘Bij ons in de Jordaan’. De zanger, geboren als Johannes van Musscher, was een echte Jordanees en bezong zijn geliefde buurt veelvuldig in zijn levensliederen. Na zijn dood werd er zelfs een plein naar hem vernoemd in het hart van de buurt; het Johnny Jordaanplein.
Jordanezen
Johnny Jordaan is niet de enige zanger met wortels in de Jordaan. Ook Willy Alberti, René Froger en Glennis Grace zijn bijvoorbeeld in de wijk opgegroeid. Meesterschilder Rembrandt van Rijn vestigde zich in 1655 aan de Rozengracht nadat hij zijn atelier aan de Jodenbreestraat moest verlaten door faillissement. Hij zou tot aan zijn dood in 1669 blijven wonen en werken in de Jordaan. Wat dacht u bovendien van Jan Klaassen en zijn vrouw Katrijn, de inspiratie achter de beroemde poppenkastpoppen? Zij zouden in de zeventiende eeuw in de Jordaan hebben gewoond, waar Jan Klaassen de massa’s vermaakte met zijn poppenkastspel.
Palingoproer en Jordaanoproer
In Amsterdam werd van oudsher het spel palingtrekken gespeeld. Hierbij werd een touw met daaraan een levende paling over de gracht gespannen en moesten deelnemers proberen vanuit hun bootjes deze glibberige vis te pakken te krijgen. Het spel was verboden vanwege de dieronvriendelijkheid ervan, maar dat weerhield de inwoners van de Jordaan er in juli 1886 niet van om toch een spelletje te gaan spelen. Toen de politie optrad en het spel tot een einde dwong, sloeg de vlam in de pan. Wat volgde waren twee dagen van rellen, waarbij 26 doden vielen. Het zou niet de laatste keer zijn dat er revolte was in de Jordaan; ook in 1934 ging het mis. Tijdens de ‘Jordaanoproer’ kwam de bevolking, getergd door crisis en werkloosheid, wederom in opstand.
Forten en hofjes
Een veelvoorkomend element binnen het Jordanese straatbeeld waren de zogenoemde forten of woonkazernes. Dit waren grote huizen, soms verbouwde pakhuizen, waarin tientallen families samenwoonden, vaak onder slechte omstandigheden. Deze forten waren te bereiken door smalle gangetjes en binnenplaatsjes. In de Jordaan vind je ook hofjes; ook deze waren vaak gebouwd rondom een binnenplaats, maar werden over het algemeen gesticht door liefdadige, rijke burgers om woonruimte te bieden aan weduwen en ouden van dagen. De Jordaan telt nog negentien hofjes; het oudste is het Sint Andrieshofje aan de Egelantiersgracht.
Jordaanfestival
Sinds jaar en dag wordt op de Appeltjesmarkt, nabij de Marnixstraat, het Jordaanfestival georganiseerd. Oer-Hollandse volksmuziek, smartlappen en levensliederen komen allemaal voorbij op het grote podium en iedereen mag meezingen. Het festival bewijst dat hoewel de Jordaan inmiddels een van de duurdere buurten van Amsterdam is geworden, ze haar volkse karakter nooit kwijt zal raken.
Door: Hanna de Vos
Gerelateerde stadswandelingen:
Stadswandeling Amsterdam
Stadswandeling Jordaan
Hofjeswandeling Jordaan