Aan het begin van de zestiende eeuw hoorden de Nederlanden nog bij het rijk van keizer Karel V. Dit alles veranderde echter toen zijn zoon Filips II het stokje overnam en de Nederlandse Opstand losbarstte in 1568. Vrijwel elke stad in Nederland heeft wel een historie die is verweven met de Tachtigjarige Oorlog; niet op de minste plaats Alkmaar, een stad die de eer toekomt als eerste bevrijd te worden van de Spanjaarden. Ook honderden jaren later is nog duidelijk te zien hoe niet alleen de Opstand, maar vooral de Victorie voortleeft in de stad.
Het Beleg van Alkmaar
In 1572 moeten de Alkmaarders met lede ogen hebben aangezien hoe Haarlem viel voor de Spanjaarden. Ze wisten dat het niet lang zou duren voordat Alkmaar aan de beurt zou zijn en burgemeester Adriaen Anthonisz zette dan ook alle mankracht in om de verdedigingswerken van de stad te verstevigen.
Burgers die door de verbreding van de vestingwallen hun huis kwijtraakten, werden ondergebracht in het Witte Hof, het latere Hof van Sonoy, waar gouverneur van het Noorderkwartier, Diederik van Sonoy zijn intrek zou nemen. Dit imposante hof bestaat tegenwoordig nog steeds, al is er nu een restaurant in gevestigd.
Het huis met de kogel
De Spanjaarden rukten sneller op dan er gebouwd kon worden in Alkmaar en toen zij in augustus 1573 voor de stadspoorten verschenen, was alleen de zuidkant van de vestingwerken nog maar verstevigd. Ondanks de inspanningen was Alkmaar dus kwetsbaar en wat volgde waren twee maanden van beleg. Tijdens een van deze beschietingen boorde een kanonskogel zich dwars door het huis van Jan Arendszoon en zijn gezin. Wonderbaarlijk genoeg konden alle gezinsleden het verhaal naderhand navertellen; er sneuvelden alleen een wastobbe, een stoel en een spinnewiel.
Bij Alkmaar begint de Victorie
Op 8 oktober 1573 staken de geuzen de dijken rondom Alkmaar door. De Spanjaarden moesten vluchten voor het oprukkende water en het Alkmaars ontzet was een feit. Het tij keerde voor de Nederlanden; een jaar later zou bijvoorbeeld ook Leiden ontzet worden. Voor Alkmaar brak een periode van welvaart aan. Als beloning voor haar ‘getrouwigheit’ in de strijd kreeg de stad het Waagrecht, waardoor ze voortaan de handelsinkomsten van de Waag zou ontvangen. Nog steeds viert men in Alkmaar elk jaar op 8 oktober de Victoriefeesten, waarbij de traditionele zuurkoolmaaltijd wordt gegeten.
Maarten Pietersz. Van der Mey
Het beleg van Alkmaar leverde tal van verhalen op. Zo zou de bevrijding van Alkmaar mede te danken zijn aan Maarten Pietersz. Van der Mey. Deze timmerman smokkelde geheime boodschappen aan het geuzenleger de stad uit, zo onder de neus van de Spanjaarden door. Dit deed hij door de brieven in zijn polsstok te verstoppen. De destijds zestienjarige Trijn Rembrands wordt ook wel ‘de Kenau van Alkmaar’ genoemd. Net als de Haarlemse Kenau en haar vrouwenleger, zouden in Alkmaar Trijn en menig andere vrouw hebben geholpen de Spanjaarden te bekogelen met hete pek en kokend water. Trijn zelf werd echter pas in de zeventiende eeuw voor het eerst in geschrifte genoemd.
Victorientje
Het Beleg en de Victorie komen nog vaak terug in het Alkmaarse straatbeeld. In 2010 deden archeologen in de stad een opmerkelijke vondst; onder de bestrating van de Paardenmarkt vonden ze namelijk een massagraf. In dit graf zijn 22 personen begraven, soms vergezeld door musketkogels of hagel. Het is vrij zeker dat deze mensen het leven lieten tijdens het Beleg in 1573. Even verderop, in het Victoriepark, is een permanent aandenken aan de overwinning op de Spanjaarden geplaatst.
In 1876 werd er een standbeeld van de godin Victoria neergezet, dat sindsdien liefkozend ‘Victorientje’ wordt genoemd. In het Stedelijk Museum Alkmaar is bovendien een permanente tentoonstelling over de Opstand in de stad te bewonderen. Hier wordt de geschiedenis tot leven gebracht met bijvoorbeeld de befaamde polsstokbriefjes van Van der Mey.
Door: Hanna de Vos
Gerelateerde stadswandelingen:
Stadswandeling De Victorie van Alkmaar
Stadswandeling Alkmaar
Stadswandeling Het Beleg van Haarlem
Stadswandeling Het Ontzet van Leiden
